Thờigian gần đây, thuật ngữ “Xúctiến đầu tư” xuất hiện ngày càng nhiều trong các văn bản pháplý cũng như trong đời sống xã hội. Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có một khái niệmrõ ràng, bao hàm đầy đủ các khía cạnh liên quan của hoạt động xúc tiến đầu tư. Quyết định số 03/2014/QĐ-TTgngày 14/01/2014 của Thủ tướng chính phủ quy định chi tiết về quản lý nhà nước đốivới hoạt động xúc tiến đầu tư cũng không đưa ra định nghĩa mà chỉ liệt kêcác nguyên tắc và nội dung hoạt động xúc tiếnđầu tư. Trong khi đó, việc xácđịnh chính xác nội hàm khái niệm “Hoạtđộng xúc tiến đầu tư”là cơ sở để xác định đúng vai trò, phạm vi hoạt động xúc tiến đầutư, làmtiền đề cho việc xây dựng cácchiến lược, kế hoạch hành độngphù hợp vàhiệu quả trong lĩnh vực này.

Qua theo dõi hoạt động xúc tiến đầu tư và kếtquả khảo sát, xếp hạng chỉ số năng lựccạnh tranh cấp tỉnh (PCI), chúng tôi nhận thấy hầu hết các địa phương đều đã chú trọng đến việccải thiện cơchế và thủ tục hành chínhtheo hướng gọn nhẹ, thông thoáng; có chiến lược thuhút đầu tư theo hướng tập trung, có trọng tâm trọng điểm, phù hợp với định hướngcủa Chính phủ về hoạt động xúc tiến đầu tư.Tuy nhiên, điều đó chưa thể khẳng địnhrằng chính quyền các địa phương, nhất là các sở, ngành và cơ quan chuyên môn cấptỉnh đã nhận thức một cách đầy đủ, thấu đáo về hoạt động xúc tiến đầu tư.

Hiện nay, nhiều địa phương vẫn còn nhận thức một cách giản đơn rằng xúc tiến đầu tư là tổng thể các hoạt động, công cụ nhằmthu hút đầu tư vào địa phương mình. Từ đó, một điều dễ nhận thấylà các kế hoạch xúc tiến đầu tưcủa các địaphương thườngchủ yếu tập trung vào việcquảng bá hình ảnh và giới thiệu thông tin về môi trường, chính sách đầu tư của địaphương để thu hút các nhà đầu tư. Hiệu quả xúc tiến đầu tư của một địaphương được đánh giá chủyếu thông qua kết quả thu hútvốn đầu tư mới vào địa phương đó. Quan niệm trên đây có phần phù hợp vớithực tế những gì đang diễn ra hiện nay. Bởi lẽ, cácdòng vốn đầu tưtừ các tập đoàn và công ty đa quốc gia cóxu hướng thường xuyên dịch chuyển từ nơi này đến nơi khác có các điều kiện hấpdẫn hơn. Nên địa phương nàocàng quảng bá được nhiều hơn về lợi thế cạnh tranh, cơ sở hạ tầng, nguồn lực lao động, chính sách ưu đãi và dịch vụ công thì sẽ càngthu hút được các nguồn lực đầu tư lớn hơn.

Tuy nhiên, cách nhìnnhận và đánh giá như trên là thiển cận, một chiều, không phản ánh đầy đủ cáckhía cạnh của hoạt động xúc tiến đầu tư. Hay nói cách khác là cách hiểu như vậy vô hình chung đã thuhẹp phạm vi công việc và chủ thể tham gia vào hoạt động xúc tiến đầu tư, từ đólàm giảm đáng kể vai trò của hoạt động này. Khi một địa phương thu hút được cácnhà đầu tư đặt chân đến thì đó mới chỉ là thành công bước đầu. Giữ được chânnhà đầu tư ở lại lâu dài và tiếp tục mở rộng hoạt động đầu tư tại địa phươngthì đó mới là thành công thực sự và bền vững. Thực tế cho thấy khi triển khaihoạt động đầu tư, nhà đầu tư cần được thụ hưởng lợiích thực sự từ cáccam kết về cơ chế, chính sách ưu đãi và hỗ trợ đầutư cụ thể. Nói cách khác, chính quyền địa phương cần có các bước đi và hành độngcụ thể để hiện thực hóa các cam kết và tuyên bố của mình, đồng thời phải khôngngừng cải thiện và hoàn thiện thể chế, chính sách và môi trường đầu tư để đem lạicác lợi ích ngày càng lớn hơn cho nhà đầu tư. Bên cạnh đó, trong quá trình đầutư, nhà đầu tư cũng có nhu cầu rấtlớn vềcác dịch vụ đầu tư như tư vấn về thị trường, lao động, pháplý, tài chính và hỗ trợ các thủ tục cấp phép và tháo gỡ khó khăn trong quátrình thực hiện dự án. Những yếu tố đó là một phần cấu thành củamôi trường đầu tư và chính quyền địa phương phải đáp ứng nhu cầu chính đáng củanhà đầu tư. Sự đồng hành cùng nhà đầu tư của các cơ quan chính quyền và sự thamgia tích cực của các chủ thể dân sự trong việc đáp ứng dịch vụ đầu tư là yếu tốquan trọng nhất để giữ chân các nhà đầu tư và kích thích tái đầu tư.

Với chức năng, nhiệm vụ hạn chế và các nguồn lực cònkhá khiêm tốn của các cơquan xúc tiến đầu tư cấptỉnh (IPA) hiện naythì chưa thể làm tốt vai trò đầu mối cung ứng dịch vụ để đáp ứng nhu cầu củacác nhà đầu tư. Trên thực tế,chấtlượng dịch vụ công và hiệu quả hỗ trợ đốivới các nhà đầu tư hiện đang phụ thuộc rất lớn vào hiệu quả phối hợp giữa IPA và các sở, ban, ngành của địa phương. Và vớitình trạng hoạt động hiện nay của các sở, ban, ngành thì không phải lúc nào sựphối hợp nói trên cũng kịp thời và hiệu quả, do đó, chưa tạo môi trường thuận lợinhất để các khoản vốn đã đăng ký đầu tư vào địa phương phát huy tác dụng. Thậmchí nhiều nhà đầu tư đã “vỡ mộng” và chuyển vốn đầu tư sang các địa phươngkhác. Điều này khiếncho vai trò và hiệu quả của hoạt độngxúctiến đầu tưcũng bị giảm sút.

Rõ ràng, đã đến lúc cần có một cái nhìn thầu đáo và toàn diện hơn về hoạt động xúc tiến đầu tư. Theo đó, hoạtđộng xúc tiến đầu tư phải bao hàm tổngthể mọi hành động, công cụ để thu hút thành công và khai thác hiệuquả các nguồn lực đầu tư, được thựchiện mộtcách thường xuyên, liên tục bởicác cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư và các chủ thể có liên quan.Với quan niệm mới trên đây, phạmvi công việc thuộc nội hàm khái niệm xúc tiến đầu tư đã được mở rộng và xuyênsuốt quá trình hoạt động của nhà đầu tư (chứ không chỉ dừng lại ở bước kêu gọiđầu tư). Phạm vi chủ thể tham gia vào hoạt động xúc tiến đầu tư cũng được mở rộng,đặc biệt có sự ghi nhận vai trò và mức độ tham gia của các chủ thể khác bên cạnhcơ quan xúc tiến đầu tư. Cách tiếp cận mới này sẽ là tiền đề cho việcnghiên cứuvà đưa ra các chiến lược, kếhoạch xúc tiến đầu tư hiệu quả và thực chất hơn.

Với kinh nghiệm tư vấn lâu năm tronglĩnh vực doanh nghiệp và đầu tư, chúng tôi xin đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả xúc tiến đầu tư theo định hướngnêu trên:

1.Nhóm giải pháp hoàn thiện chính sách và quy định pháp luật về hoạt động xúc tiếnđầu tư

Songnhư đã nói ở trên, việc giữ chân nhà đầu tư ở lại lâu dài và tái đầu tư phụ thuộcrất lớn vào sự đồng hành, hiện thực hóa những cam kết của chính quyền và nhữngnỗ lực cải thiện và hoàn thiện thể chế, chính sách và môi trường đầu tư của địaphương. Do đó, việc chăm sóc và hỗ trợ tháo gỡ khó khăn cho các doanh nghiệp,nhà đầu tư trong suốt quá trình triển khai hoạt động đầu tư cũng cần được các địaphương coi trọng ngang bằng, thậm chí quan tâm hơn so với việc thu hút đầu tưban đầu.

(b) Tăngcường vai trò,thẩm quyền của các Trung tâm xúc tiến đầu tư và bổ sung các quy địnhcụ thể về cơ chế báo cáo, đánh giá hiệu quả hoạt động xúc tiến đầu tư:

Hiện nay, các quy định về báo cáo, đánh giá hiệu quả hoạtđộng xúc tiến đầu tư theo Quyết định 03/2014/QĐ-TTg còn chung chung, chưa cụ thểcác nội dung báo cáo và tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động xúc tiến đầu tư.Thông thường, việc đánh giá kết quả hoạt động xúc tiến đầu tư thường dựa trên kếtquả triển khai kế hoạch xúc tiến đầu tư do địa phương báo cáo hàng năm; và việcđánh giá hiệu quả hoạt động xúc tiến đầu tư thường dựa trên tổng vốn đầu tư thuhút mới vào địa phương và các sáng kiến mới của địa phương trong hoạt động xúctiến đầu tư.

Như đã phân tích ở trên, hoạt động xúc tiến đầu tư hiệnđang chủyếu tập trung vàoviệc quảng bá hình ảnh, môi trường đầu tư và các giảipháp hỗtrợ gia nhập thị trường của doanhnghiệp; trong khi kết quả hiện thực hoá các cam kết và tuyên bố về thu hút đầu tư của địa phương thì lại phụ thuộc vàohiệu quả phối hợp và chất lượng điều hành của các sở,ngành và cơ quan chuyên môn thuộc tỉnh. Do đó, hiệu quả thu hút đầu tư thực chất đang phụ thuộc vào chất lượng điềuhành và chất lượng cung ứng dịch vụ công của cả hệ thống chínhquyền địa phương.

Để tăng cường hiệu quả xúc tiến đầu tư, theo quan điểm củachúng tôi, các Trung tâm xúctiến đầu tư cấp tỉnh hiện nay cần được tăng thẩm quyền, đồngthời với việc tăng cường nhiệm vụ, quyền hạn trong lĩnh vực xúc tiến đầu tư.Bên cạnh đó, cần có các quy định cụthể về cơ chế đánh giá hiệu quả hoạt động xúc tiến đầu tưcủa các IPA phù hợp với chức năng,nhiệm vụ được giao. Đểđồng hành xuyên suốt với nhà đầu tư và rút ngắn thời gian và chi phí không chính thức trong giai đoạnhoàn thanh chuẩn bị đầu tư, các IPA cần được mở rộng theo mô hình lồng ghép ba chức năng:xúc tiến đầu tư, một cửa liên thông giải quyết thủ tục cho nhà đầu tư và tư vấn,hỗ trợ đầu tư và hỗ trợ doanh nghiệp. Khi chuyển sang họat động theo mô hình này thì hiệu lực, hiệu quả, phối hợp giữaIPA với các sở,ngành sẽ tốt hơn, việc xử lý các công việc liên quan đến nhà đầutư sẽ thuận tiện và chóng hơn. Việc một cơ quan làm đầu mốithống nhất để tham mưu cho Lãnhđạo địa phương tổ chức, thực hiện các hoạt động vận động, xúc tiến, cải thiệnmôi trường đầu tư và hỗ trợ sau cấp phép sẽ vừa mang lại lợi íchthiết thực cho nhà đầu tư, vừa nâng cao chất lượng điều hành của địaphương.

Song song với việc mở rộng chức năng,thẩm quyền của các IPA, cần quy xây dựng và ban hànhcác tiêu chí đánh giá hiệu quảxúc tiến đầu tư cụ thể để áp dụng thống nhất trong toàn quốc.Trong đó kết hợp giữa các tiêu chíđánh giá ngắn hạn (nguồn vốn thu hút đầu tư, kết quả hoạt động xúc tiến đầu tưvà hỗ trợ doanh nghiệp) và các tiêu chí đánh giá dài hạn (nguồn vốn tái đầu tư,mua bán, chuyển nhượng dự án, sáng kiến về xúc tiến đầu tư, đóng góp hoàn thiệnchính sách, quy định pháp luật về đầu tư và hoạt động xúc tiến đầu tư).

2.Nhóm giải pháp mở rộng hợp tác trong hoạt động xúc tiến đầu tư

(a)  Vai trò củaquan hệ hợp tác trong hoạt động xúc tiến đầu tư

Hợp tác về xúc tiến đầu tư nhằm nâng cao hiệu quả và chấtlượng trong hoạt động xúc tiến đầu tưđược Chính phủ khuyến khích tại Quyết định số 03/2014/QĐ-TTg ngày 14/01/2014, theo đó các hình thức phát triển và mở rộng quan hệ hợptác tập trung ở ba nhóm chính: Hợp tác liên ngành: Kết hợp xúc tiến đầu tư vớixúc tiến thương mại và du lịch);Hợp tác liên vùng: Kết hợp xúc tiến đầu tưtrong nước và quốc tế, giữa các địa phương với nhau; vàHợp tác liên cấp: Giữa Bộ,UBND tỉnh và Ban quản lý; Giữa UBND tỉnh, Ban quản lý với các tổ chức, hiệp hội,doanh nghiệp và nhà đầu tư.

Thực tế, nhiều địa phương đã nhận thức được tầm quan trọngcủa việc mở rộng quan hệ hợp tác, trao đổi kinh nghiệm và thông tin trong hoạtđộng xúc tiến đầu tư, tuy nhiên ở cấp địa phương, các tỉnh và thành phố thường mớichỉ hợp tác ở mức độ trao đổi kinh nghiệm và kỹ năng xúc tiến đầu tư với các đốitác. Trong quan hệ hợp tác với nước ngoài, nhiều địa phương tổ chức hoạt động xúctiến đầu tư tại nước ngoài và ký kết các thoả thuận hợp tác với các tổ chức, hiệphội tại nước ngoài để tranh thủ nguồn thông tin, cơ hội tiếp cận nhà đầu tư chiếnlược tại nước ngoài, và quảng bá về hình ảnh, môi trường đầu tư tại địa phương.Ngoài ra, nhiều hoạt động hội trợ, chương trình xúc tiến cũng được các địaphương kỳ công mời các đối tác nước ngoài tham dự để quảng bá về hình ảnh, môitrường đầu tư tại địa phương.

Nhưng nhìn chung qua theo dõi các hoạt động giao lưu,trao đổi kinh nghiệm trong xúc tiến đầu tư, thương mại, chúng tôi nhận thấy cáchoạt động này mặc dù được tổ chức rất rầm rộ về quy mô và số lượng, nhưng hầunhư chỉ đạt hiệu quả về giới thiệu hình ảnh của địa phương và sản phẩm địaphương, chứ không có ý nghĩa nhiều về thu hút đầu tưtrực tiếp, nên gây tốn kémvề chi phí và ít hiệu quả. Trong khi đó, phần lớn các địa phương lại chưa chú trọng đúng mứcđến vai trò vàhiệu quả của việc hợp tác giữacác cơ quan chính quyền với cácchủthể tư, đặc biệt là các tổ chức tư vấntrong lĩnh vực đầu tư, doanh nghiệp. Việc bắt tay, hợp tác giữa Đơn vị quản lýnhà nướcvới các Tổ chức tư vấn độc lập sẽ giúp mỗi bên tận dụng được tiềm năng,lợi thế của mình trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động xúc tiến đầu tư và quảngbá thương hiệu. Cụ thể: Các cơ quan chính quyền thì có lợi thế về thông tin quy hoạch, thị trường và nhucầu tư vấn, hỗ trợ của doanh nghiệp; Các tổ chức tư vấn tư nhân thì am hiểu vềthị trường, nhu cầu đầu tư, kinh doanh của nhà đầu tư và có kinh nghiệm chuyênmôn, có khả năng tư vấn, hỗ trợ cho chính các Địa phương và Nhà đầu tư.

Thực tế, mô hình hợp tác 'Ba Nhà' (Nhà quản lý- Nhà đầu tư - Nhà tư vấn) đã từng được nhắc đến trong hoạt động xúc tiến đầutư nhưng gần như chưa được cụ thể hoá bằng các chương trình hành động, quan hệhợp tác cụ thể. Trong khi đó, hình thức này hoàn toàn phù hợp với chính sách mởrộng quan hệ hợp tác trong hoạt động xúc tiến đầu tư của Chính phủ, phù hợp vớichính sách khuyến khích các mô hình hợp tác công-tư để tận dụng, khai thác cácthế mạnh của các tổ chức tư nhân; đồng thời cũng phù hợp với xu hướng hợp tác công-tưtrên thế giới và nhu cầu thực tế của thị trường, nhà đầu tư.

(b)  Mô hình liên kết,hợp tác công-tư trong lĩnh vực cung ứng dịch vụ pháp lý để nâng cao hiệu quảthu hút đầu tư, hỗ trợ doanh nghiệp và xúc tiến đầu tư tại chỗ

Nhu cầu tư vấn, hỗ trợ pháp lý là nhu cầu xuyên suốt củamột nhà đầu tư từ bước tìm hiểu địa điểm, môi trường đầu tư cho đến bước chuẩnbị đầu tư, xin cấpphép đầu tư và tổ chức doanh nghiệp, triển khai và thực hiện dự án,... Cụ thể:

-Đối với hoạt động thu hút đầu tư:Với việc thường xuyên tiếp xúc và tư vấn cho doanh nghiệp, cácđơn vị tư vấn pháp lýchuyên nghiệp sẽ nắm bắt được xu hướng,biến động, nhu cầu của thị trường cũng như nắm bắt được thông tin và xu hướng đầu tư, nhu cầu tìmkiếm địa điểm của Nhà đầu tư. Do đó, bằng việt bắt tay với các tổ chức tư vấn này,cácđịa phươngkhông những tận dụng được cơ hội tiếp cận nhà đầu tư phù hợp vớitiềm năng, thế mạnh và định hướng thu hút đầu tư của mình, mà còn được tư vấn đểchọn lọc các đối tượng chiến lược trong hoạt động xúc tiến đầu tư đúng trọngtâm, định hướng; từ đó vừa tiết kiệm được chi phí cho các hoạt động xúc tiếndàn trải thiếu tập trung lại vừa nâng cao hiệu quả thu hút đầu tư.

-Đối với hoạt động tư vấn, hỗ trợ đầu tư: Thông qua việc kết nối nhà đầu tư có nhu cầu tư vấn, hỗtrợ dịch vụ đầu tư, các địa phương vừa tận dụng thế mạnh chuyên môn của các đốitác tư nhân, vừa đáp ứng được nhu cầu thực tiễn của doanh nghiệp. Thông thường,doanh nghiệp quan tâm tới các tổ chức tư vấn chuyên nghiệp, có uy tín về các lĩnh vực: Thu xếp vốn đầu tư; Tư vấn thị trường, Tư vấn về đất đai, thuế,tài chính;Tư vấn M&A; Tưvấn pháp lý và Hỗ trợ thực hiện thủ tục hành chínhtrong việc cấp phép đầu tư,xuất nhập khẩu, nâng cấp và mở rộng quy mô dự án đầu tư…

Đặc biệt ở giai đoạn tìm hiểu đầu tư và chuẩn bị đầu tư,doanh nghiệp luôn cần sự đồng hành của cácđơn vị tư vấn pháp lý để đảm bảo an toàn pháp lý cho hoạt động đầu tưcủa mình. Đặc điểm của giai đoạn này là Doanh nghiệp thường phải đàm phán với các đối tác và các tổ chức tài trợ vốn nhưngân hàng, các tổ chức tín dụng, các quỹ đầu tư... Do đó, việc hợp tác và bắt tay với tổ chức tư vấn pháplý chuyên nghiệp sẽ là lợi thế cho địa phương trong việc hỗ trợ doanh nghiệp dungđạtđược các giải pháp đầu tư hiệu quả và an toàn.

-Đối với hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp: Việc có những tổ chức trung gian tư vấn, hỗ trợ cho Nhà đầutư và Lãnh đạo địa phương là một cách dung hoà lợi ích trong việc giải quyết vướng mắc, tháo gỡ khó khăn củadoanh nghiệp đã được cấp phép đầu tư (xúc tiến tại chỗ) để thúc đẩy triển khai dựán hiệu quả.

Hiện nay, các địa phương đứng đầu bảng xếp hạng PCI gần như đã chạm ngưỡng về cảicách thủ tục hành chính và bắt đầu quan tâm cải thiện các chỉ số có tính chiềusâu và thực chất hơn. Hàng loạt sáng kiến đã được tung ra trong nỗ lực xây dựnghình ảnh chính quyền thân thiện, gắn kết với nhà đầu tư. Tiêu biểu phải kể đếncác tỉnh như Vĩnh Phúc, Quảng Ninh, Đồng Tháp, Quảng Ngãi, Bắc Ninh, Bình Phước...với các sáng kiến như 'Tiếp xúcdoanh nghiệp', 'Cà phêdoanh nhân', 'Cà phê chủ tịch'.Bên cạnh những đánh giá tích cực từ cộng đồng doanh nghiệp và dư luận xã hội thì cũng không ít ý kiến cho rằng các sáng kiến này chỉ là một kiểu PR cho địaphương, trên thực tế các chính quyền vẫn phản ứng chậm chạp hoặc làm ngơ trướccác yêu cầu hay bức xúc chính đáng của các doanh nghiệp. Cơ quan quản lý đầu tưvà các IPA cũng chỉ quyết liệt khi có sự phản ánh của báo chí cùng với sự vàocuộc của các cấp chính quyền cao hơn và toàn hệ thống chính trị.

Tuy nhiên điều này có thể được lí giải như sau: nhiều vướng mắc của doanh nghiệp bắtnguồn sự không nhất quán, thường xuyên thay đổi trong các quy định pháp luật vàchính sách thu hút đầu tư giữa các thời kỳ, nên vẫn mất rất nhiều thời gian đểliên ngành và lãnh đạo địa phương tìm được tiếng nói chung trong cách giải quyết.Mặt khác, một số vướng mắc và bức xúc của doanh nghiệp chậm được giải quyết làdo có sự mâu thuẫn với lợi ích của chính quyền và cộng đồng, như các vấn về cơsở hạ tầng, chính sách đền bù giải phóng mặt bằng, ô nhiễm môi trường, v.v...Giải quyết hài hòa các lợi ích nói trên vẫn là một bài toàn khó với hầu hết cácđịa phương.

Một trong những pháp hữu hiệu để giải quyết thực tế nêu trên là phát huy vai trò và sự tham gia tích cực của các đơn vị tư vấn độc lập, trong đó đặc biệt là tư vấn pháp lý trong hoạt động xúc tiến đầu tư tại chỗ. Với năng lực chuyên môn vàkinh nghiệm thực tiễn cùng tiếng nói độc lập, khách quan, tổ chức tư vấn pháplý hoàn toàn có thể tham mưu cho cả chính quyềntrong việc tháo gỡ những vướng mắc trong hoạt động đầu tư. Bên cạnh đó, tổ chức tư vẫn cũng có thể là một trunggian trong việc điều phối hài hòa giữa lợi ích của doanh nghiệp và lợi ích của nhà nước và cộng đồng. 

Mọi sáng kiến, giải pháp xúc tiến đầu tư suy cho cùng cũng đều hướng các doanh nghiệp,nhà đầu tư. Việc hợp tác với tổ chức tư vấn chuyên nghiệp trong lĩnh vực cung ứngdịch vụ tư vấn pháp lý là để nâng cao hiệu quả xúc tiến đầu tư tại chỗ, thể hiện sự quan tâm của chính quyền địa phương đúng mức và giải đáp thỏa đáng các yêu cầu, mong đợi chính đáng của nhà đầu tư. Địa phương nào nhận thức và giải quyết tốt vấn đề này thì chắc chắn sẽ thành công trong chiến lược thu hút đầu tư, nâng cao chất lượng điều hành và cải thiện môi trường đầu tư của địa phương mình. Với tiềm năng, lợi thế sẵn có cùng những kinh nghiệm phong phú về hỗ trợ và xúc tiến đầu tư và quyết tâm của Lãnh đạo tỉnh, Quảng Ninh hoàn toàn có đủ điều kiện đểđẩy mạnh mô hình hợp tác công – tư trong việc nâng cao chất lượng và hiệu quảxúc tiến đầu tư./.

NTH 
Công ty Luật TNHH Vietthink